«واکسن زونا برای چـه افـرادی توصیـه می‌شـود و آیا در پیشگیری از زوال عقل نیز مؤثر است؟»

بیماری زونا یا هرپس زوستر (Shingles- Herpes Zoster) یک بیماری ویروسی است که معمولاً با جوش‌های دردناک روی پوست همراه است. عامل این بیماری همان ویروسی است که در کودکی باعث آبله‌مرغان می‌شود. بعد از بهبودی آبله‌مرغان، ویروس در اعصاب فرد به صورت خفته می ماند و با بروز برخی عوامل شناخته شده و ناشناخته، سال‌ها بعد دوباره فعال می شود و بیماری زونا خود را نشان می دهد.

این بیماری در افراد سالمند شایع تر است ولی در هر سنی می تواند بروز کند. ممکن است فرد بیش از یکبار هم در طول زندگی خود به زونا مبتلا شود. زونا برخلاف آبله مرغان از طریق تنفسی، به فرد دیگری سرایت نمی کند.

بعضی شرایط مثل:

• ضعف سیستم ایمنی (مثلاً در افراد مبتلا به برخی بیماری‌ها یا کسانی که داروهای خاصی مصرف می‌کنند)
• برخی سرطان‌ها
• استرس زیاد

می‌توانند احتمال فعال شدن این ویروس و ایجاد زونا را بیشتر کنند.

درد ضایعات پوستی زونا ممکن است شدید تا بسیار شدید باشد این درد ممکن است پس از بهبودی ضایعات پوستی، تا مدت ها ادامه داشته باشد. درد گاهی آن‌قدر شدید است که زندگی روزمره و حال عمومی فرد، به‌ویژه در میانسالان و سالمندان، را به‌شدت دچار مشکل می کند.

برای پیشگیری از بیماری زونا و بیماری آبله مرغان، واکسن‌هایی وجود دارند. البته هیچکدام از این دو واکسن فعلا در برنامه واکسیناسیون کشوری ایران قرار ندارند. یعنی به‌طور معمول و رایگان برای همه تزریق نمی‌شوند. واکسن آبله مرغان به صورت تک نسخه ای در کشور برای موارد خاص و استثناء وجود دارد اما واکسن زونا در دسترس نیست.

تهیه و تزریق واکسن در برنامه واکسیناسیون ملی هر کشور معمولا بر اساس مطالعات هزینه-اثربخشی انجام می شود. به بیان دیگر، سیستم بهداشتی درمانی باید ارزیابی کند که تهیه و تزریق یک واکسن خاص چقدر هزینه دارد و چقدر در پیشگیری از یک بیماری خاص و عوارض احتمالی آن موثر است. آن بیماری خاص چقدر شیوع دارد و چقدر عوارض مادی و غیرمادی به افراد و جامعه تحمیل می کند.

در بعضی کشورها مثل کانادا، استرالیا، بریتانیا، شمال و غرب اروپا که سیستم سلامت عمومی قوی‌تری دارند، واکسن زونا برای گروه‌های خاص (مثلاً سالمندان) وارد برنامه ملی شده است. این یعنی در آن کشورها، واکسن زونا رایگان یا با هزینه اندک- جبران مالی توسط بیمه ها- در اختیار افراد قرار می‌گیرد.

کارگروه تخصصی واکسیناسیون سازمان جهانی بهداشت (WHO) در اسفند ۱۴۰۳ (مارس ۲۰۲۵)، طی بیانیه ای درباره واکسن های مختلف شامل واکسن زونا، توصیه هایی ارائه کرده است.

در این بیانیه، تاکید شده است که واکسن زونا برای این گروه‌ها توصیه می‌شود:

• سالمندان
• افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن مانند:
  • سکته قلبی و مغزی
  • سرطان
  • دیابت
  • آسم
  • آرتریت (التهاب مفاصل)
  • و بیماری‌های مربوط به ضعف سیستم ایمنی بدن

این توصیه علمی توسط کارگروه بالاترین نهاد بهداشتی دنیا، به کشورهایی است که بیماری زونا یک مشکل مهم سلامت عمومی برای آنها تعریف می شود

به نظر می رسد که در ایران با توجه به روند سالمندی جمعیت، افزایش بروز و شیوع بیماری های مزمن مثل سکته قلبی و مغزی، سرطان ها، دیابت و سطح بالای استرس روانی (که بعضا با عنوان “سونامی بیماری های مزمن” در سال های آینده ایران از آن نام برده می شود) در دسترس قراردادن واکسن زونا برای گروه‌های پرخطر اقدامی مهم و موثر باشد.

البته اینکه این واکسن به‌صورت رایگان یا با حمایت دولت و بیمه ها وارد برنامه واکسیناسیون کشوری برای میانسالان و سالمندان شود، نیاز به مطالعه‌های دقیق درباره هزینه و فایده آن دارد. یعنی باید بررسی شود که آیا تزریق این واکسن از نظر اقتصادی و سلامتی برای کشور تا چه اندازه به ‌صرفه است.

از سوی دیگر مطالعه ارزشمندی در اسفند ۱۴۰۳ (مارس ۲۰۲۵)  در مجله معتبر نیچر چاپ شده است. این مطالعه نشان می دهد که تزریق واکسن زونا احتمالا به پیشگیری از زوال عقل (دمانس) در سالمندان کمک می کند. اگر این یافته با مطالعات دیگری اثبات شود، آن‌وقت ارزش این واکسن بسیار بیشتر از قبل خواهد شد و چه بسا تزریق این واکسن در برنامه ملی کشورهایی با سطح درآمد متوسط نیز توجیه اقتصادی داشته باشد.

تا رسیدن به آن مرحله، توصیه می‌شود افراد مسن یا کسانی که بیماری‌هایی مثل سکته، سرطان یا دیابت دارند در صورت دسترسی به واکسن زونا و تایید پزشک معالج تزریق آن را مدنظر قرار دهند.