منیر اخلاقیبسیاری از افراد تصور می‌کنند نیکوتین همان ماده‌ای است که باعث بیماری‌هایی مانند سرطان ریه، سکته قلبی یا مشکلات تنفسی می‌شود. این باور غلط درباره نیکوتین نه تنها در میان سیگاری‌ها، بلکه حتی در میان افرادی که هرگز سیگار نکشیده‌اند نیز رایج است. اما آیا این تصور واقعاً درست است؟
واقعیت این است که نیکوتین اگرچه ماده‌ای اعتیادآور است، اما بیشتر آسیب‌های جدی به سلامت، ناشی از دود حاصل از سوختن تنباکو و مواد شیمیایی سمی موجود در آن است، نه خود نیکوتین. این باور غلط می‌تواند مانعی جدی در مسیر ترک سیگار و کاهش اثرات زیان‌بار آن بر سلامت عمومی باشد. همچنین افراد را از استفاده از روش‌های مؤثر مانند درمان جایگزینی نیکوتین بازدارد. این مقاله با تکیه بر یافته‌های یک پژوهش ملی در ایالات متحده، به بررسی واقعیت‌های علمی درباره نیکوتین، تأثیر باورهای اشتباه بر رفتارهای ترک سیگار، و راهکارهایی برای ترک موفق‌تر پرداخته است.
واقعیت نیکوتین؛ آنچه باور غلط آن را نادیده می‌گیرد
نیکوتین ماده‌ای بسیار اعتیادآور است و نقش اصلی را در وابستگی به سیگار و سایر محصولات دخانی ایفا می‌کند. با این حال، برخلاف آنچه بسیاری تصور می‌کنند، نیکوتین عامل مستقیم ابتلا به بیماری‌هایی مانند سرطان، بیماری‌های قلبی یا مشکلات تنفسی نیست. در واقع، خطرات اصلی برای سلامتی از طریق سوختن تنباکو و استنشاق دود حاصل از آن ایجاد می‌شود— دودی که حاوی هزاران ماده شیمیایی سمی و سرطان‌زاست، نه صرفاً از نیکوتین.
وقتی افراد در معرض این ترکیبات دود سیگار قرار می‌گیرند، این خطر بسیار بیشتر از دریافت نیکوتین از طریق روش‌های غیرقابل احتراق مانند چسب، آدامس نیکوتین یا حتی سیگار الکترونیکی است. با این حال، در میان بسیاری از افراد، این باور غلط درباره نیکوتین همچنان رایج است و باعث می‌شود آنها خطر واقعی محصولات دخانی را با خطر خود نیکوتین اشتباه بگیرند.
برداشت نادرست از نیکوتین و اثر آن بر ترک سیگار
تحقیقات نشان می‌دهد که باور غلط درباره نیکوتین می‌تواند به طرز چشمگیری بر تصمیم‌گیری افراد برای ترک سیگار و نحوه اقدام آنها تأثیر بگذارد. بسیاری از افراد، به‌ویژه کسانی که اطلاعات کافی درباره نیکوتین ندارند، این ماده را به اشتباه عامل اصلی بیماری‌های ناشی از سیگار می‌دانند. این افراد گرچه ممکن است بیشتر تلاش کنند سیگار را ترک کنند، اما:
- احتمال کمتری دارد که ترک موفقی داشته باشند؛
- کمتر به سراغ درمان‌های جایگزین نیکوتین (NRT) می‌روند؛
- و کمتر از محصولات کم‌ضررتر مانند سیگارهای الکترونیکی استفاده می‌کنند.
بر اساس داده‌های موجود، افراد مسن‌تر، غیرسفیدپوست، و کسانی با تحصیلات یا درآمد پایین‌تر بیشتر در معرض این تصور اشتباه قرار دارند. این گروه‌ها همچنین نرخ پایین‌تری در ترک موفق سیگار و استفاده از محصولات کم‌ضرر دارند— عاملی که می‌تواند نابرابری‌های سلامت مرتبط با دخانیات را تشدید کند.
تفاوت قائل نشدن بین اعتیادآوری نیکوتین و مضرات ناشی از دود تنباکو باعث می‌شود بسیاری از افراد از ابزارهای مؤثر برای ترک سیگار استفاده نکنند. این موضوع نشان می‌دهد که هرچند باور غلط ممکن است در ابتدا انگیزه‌ای برای ترک ایجاد کند، اما در عمل، احتمال موفقیت را کاهش داده و به مانعی جدی در مسیر ترک تبدیل می‌شود.
راهکارهایی برای اصلاح باور غلط درباره نیکوتین
اصلاح باورهای غلط درباره نیکوتین یک مسئولیت عمومی است که می‌تواند نقش مهمی در بهبود رفتارهای ترک سیگار و کاهش مصرف محصولات پرخطر داشته باشد. با آگاهی‌رسانی درست، آموزش هدفمند و پیام‌رسانی هوشمند، می‌توان مسیر ترک سیگار را هموارتر و آسیب‌های ناشی از دخانیات را کاهش داد. برنامه‌های آموزشی مؤثر که بر تمایز بین اعتیادآوری نیکوتین و مضرات ناشی از دود تنباکو تمرکز دارند، شامل موارد زیر هستند:
- آموزش عمومی مبتنی بر شواهد علمی از طریق کمپین‌های اطلاع‌رسانی درباره نقش واقعی نیکوتین، و ایمنی نسبی درمان‌های جایگزین نیکوتین و سیگارهای الکترونیکی؛
- تقویت دسترسی به منابع معتبر سلامت با استفاده از مداخلات آموزشی رایگان، متنوع و قابل‌فهم برای گروه‌های مختلف؛
- اصلاح پیام‌های سلامت عمومی به ویژه در زمینه تفکیک مفاهیم «اعتیاد» و «خطر سلامتی» برای مخاطب عام؛
- مشارکت فعال ارائه‌دهندگان خدمات سلامت در انتقال اطلاعات علمی و آموزش صحیح برای کمک به تصمیم‌گیری آگاهانه‌تر افراد.
باور غلط درباره نیکوتین یکی از عوامل پنهان اما مؤثر در شکست بسیاری از تلاش‌ها برای ترک سیگار است. این باور نه تنها باعث بی‌اعتمادی به روش‌های مؤثر و کم‌ضرر ترک مانند درمان جایگزینی نیکوتین یا سیگارهای الکترونیکی می‌شود، بلکه ریسک ادامه مصرف سیگار و نابرابری‌های سلامت در گروه‌های آسیب‌پذیر جامعه را نیز افزایش می‌دهد. برای کاهش آسیب‌های ناشی از دخانیات و افزایش موفقیت در ترک سیگار، باید بر اصلاح این باور غلط تمرکز کرد. این هدف با آگاهی‌رسانی دقیق، آموزش علمی و پیام‌های سلامت شفاف قابل دستیابی است. درک واقع‌بینانه از نقش نیکوتین، نه‌تنها ترک سیگار را آسان‌تر می‌کند، بلکه گامی مؤثر در ارتقاء سلامت عمومی خواهد بود.
دکتر محمدحسین مرادی
دکتر فرزاد مسعودکبیر
حمیده عظیمی
آرمین گلچین
فربد زاهدی تجریشی
نگین رحیمی
نوید احمدی
دکتر امیرحسام سلماسی فرد
دکتر اشرف
اضافه کردن نظر