افسردگی در سالمندان و ارتباط آن با بیماری‌های قلبی‌- متابولیکی

یکی از چالش‌های مهم سلامت در پیری، افسردگی در سالمندان است. این مقاله به بررسی ارتباط میان افسردگی و بیماری­های قلبی‌- ‌متابولیکی در سالمندان بالای ۸۰ سال می‌پردازد. نتایج مطالعه‌ای در آلمان نشان داد که افراد سالمندی که به دو یا چند بیماری قلبی‌- ‌متابولیکی مانند نارسایی قلبی، سکته مغزی، دیابت یا چاقی مبتلا هستند، بیشتر از دیگران دچار علائم افسردگی می‌شوند. این ارتباط حتی پس از در نظر گرفتن عوامل تأثیرگذار دیگر مانند سن، جنسیت و بیماری‌های غیرمرتبط نیز حفظ شد. زنان به‌ویژه آسیب‌پذیری بیشتری در این زمینه نشان دادند. پژوهشگران به وجود مسیرهای بیولوژیکی مشترک از جمله التهاب در بروز همزمان افسردگی و بیماری‌های مزمن اشاره کردند. سبک زندگی سالم، فعالیت بدنی و حمایت اجتماعی می‌توانند نقش مهمی در پیشگیری ایفا کنند. این یافته‌ها اهمیت توجه همزمان به سلامت روان و جسم در سالمندان را برجسته می‌سازند.

افسردگی در سالمندان و تأثیر بیماری‌های مزمن

با افزایش طول عمر، تعداد افرادی که به سن ۸۰ سال و بالاتر می‌رسند رو به رشد است. هرچند افزایش سن نشانه‌ای از پیشرفت در حوزه سلامت عمومی است، اما همزمان چالش‌های جدیدی را به ‌ویژه در سلامت روان و جسم ایجاد می‌کند. یکی از مهم‌ترین این چالش‌ها، افسردگی در سالمندان بسیار مسن است. این مشکل اغلب نادیده گرفته می‌شود یا به اشتباه بخشی از روند طبیعی پیری تلقی می‌گردد، در حالی که تأثیرات منفی زیادی بر کیفیت زندگی و سلامت کلی سالمندان دارد.

• بیماری‌های قلبی‌- متابولیکی 

افسردگی در سالمندان، معمولاً به‌ تنهایی بروز نمی‌کند. بسیاری از سالمندان با بیماری‌های مزمن از جمله بیماری‌های قلبی، دیابت، و فشار خون بالا دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این بیماری‌ها نه ‌تنها جسم را تحت تأثیر قرار می‌دهند، بلکه می‌توانند سلامت روان فرد را نیز تضعیف کنند. زمانی که دو یا چند بیماری مزمن مرتبط با قلب و متابولیسم به‌ صورت همزمان وجود داشته باشند، از اصطلاح چند بیماری قلبی‌- ‌متابولیکی یا به ‌اختصار CMM استفاده می‌شود. این وضعیت یکی از رایج‌ترین الگوهای چند بیماری در سالمندان است و به یک دغدغه روزافزون در حوزه سلامت عمومی تبدیل شده است.

پژوهش‌های جدید نشان داده‌اند که بین افسردگی در سالمندان و بیماری‌های قلبی‌- متابولیکی، رابطه‌ای قوی و دوسویه وجود دارد. به ‌عبارتی، ابتلا به بیماری‌های مزمن، احتمال بروز افسردگی را افزایش می‌دهد و بالعکس، ابتلا به افسردگی نیز ممکن است خطر ابتلا به این بیماری‌ها را بیشتر کند. این یافته‌ها اهمیت زیادی دارند، چرا که نشان می‌دهند باید از دیدگاهی جامع‌تر به این اختلالات نگریست و آن‌ها را به‌صورت مجزا درمان نکرد.

یافته‌هایی درباره افسردگی در سالمندان آلمانی 

در مطالعه‌ای که اخیراً در آلمان و با مشارکت افراد ۸۰ سال به بالا انجام شد، پژوهشگران داده‌های سلامت افراد سالمند را در ایالت نوردراین‌- وستفالن جمع‌آوری کردند. آن‌ها بررسی کردند که هر فرد به چند بیماری قلبی‌- ‌متابولیکی مانند سکته مغزی، نارسایی قلبی، دیابت، یا چاقی مبتلا بوده و همزمان، میزان علائم افسردگی را نیز با ابزارهای ویژه ارزیابی روانی برای سالمندان اندازه‌گیری کردند. سپس با تحلیل آماری این داده‌ها، به بررسی ارتباط میان تعداد بیماری‌ها و شدت علائم افسردگی پرداختند.

نتایج به‌ روشنی بیانگر آن بودند که تقریباً نیمی از شرکت‌کنندگان به دو بیماری یا بیشتر مبتلا بودند، و کسانی که تعداد بیشتری از این بیماری‌ها را داشتند، علائم افسردگی بیشتری را نیز گزارش کردند. به‌ عنوان نمونه، افرادی که به دو یا چند بیماری قلبی‌- متابولیکی مبتلا بودند، بیشتر دچار احساس غم، بی‌انرژی بودن، یا تغییر در الگوی خواب و اشتها می‌شدند. این ارتباط حتی پس از در نظر گرفتن عواملی مانند سن، جنسیت، وضعیت اقتصادی و سایر بیماری‌های غیرمرتبط نیز همچنان پابرجا بود. به‌ طور خلاصه، هرچه تعداد بیماری‌های قلبی‌- متابولیکی بیشتر باشد، احتمال افسردگی هم بالاتر می‌رود.

• تفاوت‌های جنسیتی 

جالب آن‌ که ارتباط بین بیماری‌های قلبی‌- متابولیکی و افسردگی در زنان شدیدتر از مردان به نظر می‌رسد. اگرچه علت این تفاوت هنوز به ‌طور کامل روشن نیست، دانشمندان احتمال می‌دهند که تفاوت‌های زیستی و روانی میان زنان و مردان در این زمینه نقش داشته باشد. فعالیت التهابی بیشتر در بدن زنان ممکن است باعث افزایش تدریجی‌تر علائم افسردگی همزمان با ابتلا به بیماری‌های قلبی‌- ‌متابولیکی شود. در مقابل، مردان بیشتر تمایل دارند که هیجانات منفی را نادیده بگیرند یا پنهان کنند، که این امر می‌تواند شناسایی افسردگی را به تأخیر بیندازد تا زمانی که وضعیت سلامت جسمانی به حد بحرانی برسد.

دلایل زیستی و ضرورت مراقبت یکپارچه

اما دلیل این ارتباط چیست؟ زندگی با چند بیماری مزمن فشار جسمی و روانی زیادی به فرد وارد می‌کند. مراجعات مکرر به پزشک، مصرف همزمان چند دارو، و پایش روزانه علائم، همه می‌توانند باعث فرسودگی روانی و احساسی شوند. به‌ ویژه در افرادی که با کاهش استقلال، ناتوانی‌های حرکتی یا اختلالات شناختی مواجه‌اند، این فشارها شدیدتر احساس می‌شوند. افزون بر این، شواهد رو به افزایشی وجود دارد که نشان می‌دهد التهاب که در هر دو حالت افسردگی و بیماری‌های قلبی‌- متابولیکی دیده می‌شود، می‌تواند ارتباطی بیولوژیکی میان آن‌ها برقرار کند. برخی از افراد مبتلا به افسردگی، علائم بدنی مانند خستگی، پرخوابی یا افزایش اشتها را تجربه می­کنند که همگی با سطوح بالاتر التهاب در بدن مرتبط‌اند. این امر نشان‌دهنده مسیرهای مشترک ایمنی‌ـ ‌متابولیکی بین این دو نوع بیماری است.

این یافته‌ها بر اهمیت استفاده از مدل‌های مراقبتی یکپارچه در سالمندان تأکید دارند. به ‌جای آن‌ که افسردگی و بیماری‌های مزمن به‌ صورت جداگانه درمان شوند، باید از رویکردهای تیمی استفاده کرد. در این روش، پزشک عمومی، متخصص قلب، روان‌پزشک، متخصص سالمندان و مددکار اجتماعی با یکدیگر همکاری می‌کنند که می‌تواند نتایج بسیار بهتری داشته باشد. در این زمینه، مراقبت مشارکتی یکی از مدل‌های موفق است که همزمان به درمان بیماری‌های قلبی‌- متابولیکی و افسردگی در سالمندان می‌پردازد.

پیشگیری از افسردگی در سالمندان با سبک زندگی سالم

در کنار درمان، پیشگیری نیز نقش کلیدی دارد. به ‌ویژه فعالیت بدنی و ارتباطات اجتماعی از جمله عواملی هستند که می‌توانند به جلوگیری از افسردگی و بیماری‌های مزمن کمک کنند. سالمندانی که فعال باقی می‌مانند، نه ‌تنها از نظر قلبی در وضعیت بهتری قرار دارند، بلکه از نظر روانی نیز احساس بهتری دارند. همچنین، برخورداری از روابط اجتماعی سالم، احتمال انزوا و اضطراب را کاهش می‌دهد.

در جمع‌بندی می‌توان گفت که افسردگی در سالمندان و بیماری‌های قلبی‌- متابولیکی، نوعی چرخه معیوب ایجاد می‌کنند که اگر به‌ موقع شناسایی و مدیریت نشود، می‌تواند سلامت روانی و جسمانی فرد را به‌ طور همزمان تحت تأثیر قرار دهد. این چرخه در زنان ممکن است پررنگ‌تر باشد، اما برای همه سالمندان یک تهدید جدی است. خبر خوب آن است که با شناخت زودهنگام، مراقبت یکپارچه و تقویت سبک زندگی سالم، می‌توان این چرخه را شکست.

با افزایش جمعیت سالمندان، اکنون بیش از هر زمان دیگری نیاز داریم تا افسردگی را به‌ عنوان یک بیماری مهم در پیری بشناسیم و همانند بیماری‌های جسمانی به آن رسیدگی کنیم. اگر به جسم و روان به‌ صورت همزمان توجه کنیم، می‌توانیم سالمندانی شادتر، سالم‌تر و با کیفیت زندگی بالاتر داشته باشیم.

مجله علمی-ترویجی سرای سلامت©۲۰۱۷

https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC12063236/