قند مرزی (پره‌دیابت) چیست؟ نشانه‌ها، علل و روش‌های پیشگیری

پره‌دیابت یا قند مرزی یک مرحله میانی بین قند خون طبیعی و دیابت نوع ۲ است. در این حالت، سطح قند خون از حد طبیعی بالاتر می‌رود، اما هنوز به اندازه‌ای نیست که بتوان دیابت را تشخیص داد. طبق آمارهای جهانی، در سال ۲۰۲۱ حدود ۷۲۰ میلیون نفر در جهان دچار پره‌دیابت بودند و پیش‌بینی می‌شود که این عدد تا سال ۲۰۴۵ به یک میلیارد نفر برسد. در ایالات متحده، تقریباً ۱۰٪ از افرادی که به پره‌دیابت مبتلا هستند، سالانه وارد مرحله دیابت نوع ۲ می‌شوند.

پره‌دیابت معمولاً بدون علامت است، اما خطرات آن کمتر از دیابت نیست. این وضعیت نه تنها احتمال پیشرفت به دیابت نوع ۲ را افزایش می‌دهد، بلکه خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی، مشکلات چشمی، بیماری‌های کلیوی، آسیب‌های عصبی و حتی مرگ‌ومیر زودرس را نیز بالا می‌برد.

قند مرزی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

برای تشخیص پره‌دیابت، سازمان‌های معتبر جهانی از جمله انجمن دیابت آمریکا و سازمان جهانی بهداشت معیارهای مشخصی ارائه داده‌اند. این معیارها بر اساس سه آزمایش اصلی قند خون تعیین می‌شود:

1. قند خون ناشتا بین ۱۰۰ تا ۱۲۵ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر

2. تست تحمل گلوکز ۲ ساعته بین ۱۴۰ تا ۱۹۹ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر دو ساعت پس از مصرف ۷۵ گرم گلوکز

3. هموگلوبین A1C بین ۵.۷ تا ۶.۴ درصد

چه کسانی باید تست بدهند؟

برای افرادی که قند خون مرزی ندارند، توصیه می‌شود که از سن ۳۵ سالگی هر ۳ سال یکبار بررسی قند خون انجام دهند. اما برای افرادی که به پره‌دیابت مبتلا هستند، پیگیری و انجام آزمایش‌های قند خون به صورت سالانه توصیه می‌شود.

قند مرزی چگونه در بدن ایجاد می‌شود؟

پره‌دیابت یک وضعیت یکنواخت نیست و درجات مختلفی از مقاومت به انسولین و اختلال در عملکرد سلول‌های تولیدکننده انسولین طبیعی بدن را شامل می‌شود. این وضعیت به دو صورت عمده در بدن ایجاد می‌شود:

1. اختلال در قند خون ناشتا

   • افزایش مقاومت به انسولین در کبد

   • تولید غیرطبیعی گلوکز در کبد

   • اختلال در پاسخ سلول‌های تولیدکننده انسولین طبیعی بدن

2. اختلال در تحمل گلوکز

   • مقاومت به انسولین در عضلات

   • کاهش ورود گلوکز به بافت عضلانی بعد از غذا

   • اختلال قابل توجه در عملکرد سلول‌های تولیدکننده انسولین طبیعی بدن (تا ۸۰%)

مطالعات نشان می‌دهند که مقاومت به انسولین و کاهش ترشح انسولین به صورت همزمان شدت می‌یابند. حتی افرادی که وزن اضافه می‌کنند ولی به پره‌دیابت مبتلا نمی‌شوند، معمولاً توانایی ترشح انسولین قوی‌تری دارند. بررسی‌های پس از مرگ نیز نشان داده‌اند که در افراد مبتلا به پره‌دیابت، حجم سلول‌های تولیدکننده انسولین طبیعی بدن حدود ۴۰ درصد کاهش می‌یابد.

عوارض پیشرفت به دیابت

پره‌دیابت تنها یک “هشدار” نیست؛ بلکه یک وضعیت پرخطر محسوب می‌شود. در افراد مبتلا به پره‌دیابت، خطر پیشرفت به دیابت نوع ۲ به طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد. مطالعات نشان می‌دهند که سالانه بین ۵.۸ تا ۱۸.۳ درصد از افراد مبتلا به پره‌دیابت وارد مرحله دیابت نوع ۲ می‌شوند. این خطر در کسانی که مقدار HbA1c آن‌ها در محدوده ۶.۰ تا ۶.۴ درصد قرار دارد، بیشتر است.

علاوه بر پیشرفت به دیابت، پره‌دیابت با عوارض جدی قلبی-عروقی نیز همراه است. به‌طوری‌که مرگ‌ومیر سالانه در این گروه حدود ۷.۳۶ نفر در هر ۱۰,۰۰۰ نفر بیشتر است و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی نیز حدود ۸.۷۵ نفر در هر ۱۰,۰۰۰ نفر افزایش می‌یابد. همچنین، عوارض عروق ظریف که معمولاً در دیابت مشاهده می‌شوند، در مرحله پره‌دیابت نیز قابل مشاهده هستند. به عنوان مثال، آسیب چشمی در حدود ۷.۹ درصد از مبتلایان دیده می‌شود، آسیب به اعصاب محیطی در ۷.۵ تا ۱۶ درصد گزارش شده و بیماری مزمن کلیوی حدود ۹.۷ درصد شیوع دارد.

افزون بر این، پره‌دیابت می‌تواند با اختلالات شناختی و تغییرات ساختاری در مغز همراه باشد که اهمیت تشخیص زودهنگام و مداخله در این مرحله را دوچندان می‌کند.

نقش تغییر سبک زندگی در کنترل و برگشت پره‌دیابت

اصلاح سبک زندگی اصلی‌ترین، قوی‌ترین و مؤثرترین مداخله برای پیشگیری از دیابت است. نتایج مطالعات بزرگ از کشورهای مختلفی مانند آمریکا، چین، فنلاند، ژاپن و هند همگی تأثیر چشمگیر این تغییرات را در کنترل پره‌دیابت نشان داده‌اند.

• تغذیه سالم و کاهش کالری

• حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت بدنی در هفته

• کاهش حداقل ۷٪ وزن بدن

• آموزش، حمایت انگیزشی و خودمراقبتی

مطالعات بزرگ پیشگیری از دیابت نشان می‌دهند که حدود ۴۰ درصد از افراد مبتلا به پره‌دیابت با اصلاح سبک زندگی می‌توانند قند خون خود را به محدوده طبیعی بازگردانند. در حالی که این میزان در گروه‌هایی که فقط دارو دریافت کرده‌اند یا در گروه کنترل قرار داشته‌اند، حدود ۲۰ درصد بوده است. بازگشت قند خون به سطح طبیعی اهمیت زیادی دارد، زیرا با کاهش خطر پیشرفت به دیابت نوع ۲ و همچنین کاهش بروز عوارض قلبی-عروقی و میکروواسکولار همراه است و نقش مهمی در بهبود سلامت طولانی‌مدت فرد ایفا می‌کند.

پره‌دیابت یک هشدار جدی است که نشان می‌دهد بدن در آستانه ورود به دیابت نوع ۲ قرار دارد. اما خوشبختانه، این وضعیت کاملاً بازگشت‌پذیر است، به شرطی که فرد تغییرات مؤثری در سبک زندگی خود ایجاد کند. تغذیه سالم، فعالیت بدنی منظم، کاهش وزن و پیگیری سالانه آزمایش‌ها می‌تواند خطر پیشرفت به دیابت و همچنین بیماری‌های قلبی-عروقی را به‌طور چشمگیری کاهش دهد.

مجله علمی-ترویجی سرای سلامت©۲۰۱۷

https://jamanetwork.com/journals/jama/article-abstract/2803510