دیابت حاملگی، از تشخیص تا درمان

دیابت حاملگی چیست؟

دیابت حاملگی بالاتر رفتن قند خون از حد نرمال در طی حاملگی است و اگر بروز پیدا کند، تا انتهای حاملگی باقی میماند. این مسئله برای ۱۴% از زنان باردار آمریکا اتفاق میفتد و در بین آفریقایی-آمریکایی ها، لاتین ها، آمریکایی های بومی و زنان آسیایی در مقایسه با قفقازی ها شایعتر است. مانند سایر انواع دیابت، دیابت حاملگی زمانی اتفاق میفتد که قند خون نمیتواند به طور موثر به سلول های بدن منتقل شود (مثل سلول های عضلانی که بطور معمول از قند به عنوان سوخت استفاده میکنند). هورمون انسولین به انتقال قند از جریان خون به درون سلول ها کمک میکند. در طی حاملگی، بدن به خوبی به انسولین پاسخ نمیدهد. هرچند انسولین میتواند در مقادیر بیشتر از حد نرمال تولید شود و موجود باشد. در بیشتر زنان با پایان حاملگی این مشکل رفع میشود، اما این زنان ریسک بالاتری برای ابتلا به دیابت تیپ ۲ در آینده دارند.

دیابت در طی حاملگی به این دلیل اتفاق میفتد که هورمون هایی که در طی حاملگی در بدن تولید میشود، بدن را به اثرات انسولین مقاوم میکند. این هورمون ها شامل هورمون رشد و لاکتوژن جفتی انسان است. هر دو هورمون برای یک حاملگی نرمال و یک جنین سالم لازمند، اما تا حدودی عملکرد انسولین را متوقف میکنند. در بیشتر زنان، پانکراس با تولید انسولین بیشتر بر این شرایط مقاومت به انسولین غلبه میکند، اما در زنان مبتلا به دیابت حاملگی، انسولین اضافی تولید نمیشود؛ بنابراین قند در خون تجمع پیدا میکند.

هرچه جنین بزرگتر میشود، مقادیر بیشتری از هورمون تولید میشود.  از آنجایی که وقتی سطح این هورمون ها در بالاترین حد است، دیابت حاملگی رخ میدهد، معمولا شروع آن را در سه ماهه سوم حاملگی داریم. بعد از زایمان، سطح هورمون های بدن فورا به همان سطح قبل از حاملگی برمیگردد و در اکثر موارد مقدار انسولینی که توسط پانکراس تولید میشود، دوباره برای نیازهای بدن کافیست و سطح قند خون به حد نرمال برمیگردد.

نشانه ها و علائم:

بعضی از زنان مبتلا به دیابت حاملگی، علایم دیابت را دارند که مرتبط با سطح بالای قند خون است. این علایم شامل موارد زیر میشود:

• افزایش تشنگی
• بیشتر شدن تعداد دفعات ادرار
• کاهش وزن علی رغم افزایش اشتها
• خستگی
• تهوع و استفراغ
• عفونت با قارچ های مخمری
• تاری دید

با این وجود، بعضی از زنان هیچ نشانه قابل شناسایی ای ندارند. به همین دلیل است که تست های غربالگری برای این بیماری، به همه زنان باردار توصیه میشود.

تشخیص:

دیابت حاملگی معمولا در طی تست های روتینی که بخشی از مراقبت های کامل قبل از زایمان است، تشخیص داده میشود. در طی یک حاملگی نرمال، سطح قند خون حدود ۲۰% پایین تر از قند خون زنانی است که باردار نیستند؛ زیرا جنین در حال تکامل مقداری گلوکز را از خون مادر جذب میکند و برمیدارد. اگر سطوح قند خون بالاتر از حد مورد انتظار برای حاملگی باشد، دیابت آشکار میشود.  برای تشخیص و یافتن دیابت حاملگی در سریعترین حالت ممکن، پزشکان معمولا قبل از گرفتن آزمایش خون به مادر باردار یک نوشیدنی غنی از شکر میدهند تا ظرفیت پردازش قند بدن را به شدت به چالش بکشند. به این کار “تست تحمل گلوکز خوراکی” میگویند.

برای خانمی که اضافه وزن دارد، یا سابقه خانوادگی دیابت دارد یا نشانه هایی مبتنی بر دیابت دارد، مناسب است که در اولین ویزیت قبل از زایمان آزمایش شود. بقیه زنان بهتر است که ۲۴ هفته بعد از شروع حاملگی آزمایش شوند.معمولا در اکثر موارد، این آزمایش بین هفته ۲۴ تا ۲۸ حاملگی انجام میشود.

طول مدت قابل پیش بینی بیماری:

دیابتی که در طی حاملگی پدیدار میشود، معمولا با پایان حاملگی هم خاتمه می یابد. این واقعیت که پانکراس نمیتواند نیاز به انسولین را در طی حاملگی تامین نماید، نشان میدهد در دوران خارج از حاملگی هم عملکرد مناسبی ندارد. زنانی که دیابت حاملگی دارند، ریسک بالاتری برای ابتلا به دیابت تیپ ۲ در آینده دارند. ۲۰% از زنان مبتلا به دیابت حاملگی، سطوح افزایش یافته ای از قند خون دارند که برای چند هفته پس از زایمان ادامه پیدا میکند.این زنان خیلی بیشتر در معرض ابتلا به دیابت تیپ ۲ در آینده قرار دارند.

پیشگیری:

دیابت حاملگی معمولا قابل پیشگیری نیست؛ هر چند اگر مراقب کنترل وزن خود در قبل از حاملگی باشید، ممکن است ریسک ابتلای خود را کاهش دهید. رژیم هایی با کالری خیلی پایین در طی حاملگی توصیه نمیشود؛ به خاطر اینکه تغذیه کافی در این دوران بسیار مهم است. عوارض دیابت حاملگی قابل پیشگیری است، به شرطی که شما قند خون خود را با ویزیت روتین یک متخصص زایمان در طی حاملگی تان کنترل کنید.

بعد از زایمان، شما میتوانید ریسک ابتلای خود به دیابت تیپ ۲ را کاهش دهید. نشان داده شده است که ورزش مداوم و یک رژیم با کالری کاهش یافته، ریسک دیابت را در افراد با شانس ابتلای بالا، کاهش داده است. داروی متفورمین (گلوکوفاژ) میتواند به پیشگیری از دیابت در افرادی کمک کند که قند خونشان در خارج از حاملگی کمی افزایش یافته است ولی قند خونشان آنقدر بالا نیست که تحت عنوان  بیماردیابتی شناخته شوند.

درمان:

بعضی از زنان باردار میتوانند قند خونشان را با کنترل رژیم غذایی شان در حد سلامت نگه دارند. این مسئله نیازمند مشورت با یک متخصص تغذیه برای تنظیم برنامه رژیم غذایی و کنترل مداوم قند خون است. اگر قند خونتان با رژیم غذایی به حد کافی کنترل نشود، پزشک شما دارو تجویز میکند که میتواند قرص های خوراکی یا انسولین تزریقی باشد. در گذشته انسولین همیشه ارجح بود، اما مطالعات امروزه کنترل موفقیت آمیز قند خون توسط قرص های خوراکی را نشان داده است.

دیابت حاملگی خطراتی برای جنین در حال تکامل دارد. بر خلاف دیابت تیپ ۱، دیابت حاملگی به ندرت منجر به نقص های جدی مادرزادی میشود. هرچند دیابت حاملگی میتواند منجر به مشکلاتی در طی زایمان شود؛ زیرا جنین ممکن است بزرگتر از حد نرمال باشد (که به آن ماکروزومی میگویند). سایز بزرگ بدن نوزاد در اثر قرار گرفتن درمعرض قند اضافی است. اگر دیابت به خوبی کنترل نشود، این قند خون بالا میتواند شانس مرگ جنین در اثر زایمان را بالا ببرد.

زایمان میتواند به خودی خود دشوارتر باشد و نیاز به سزارین در این شرایط بالاتر است. پزشک شما ممکن است با صلاحدید خود و براساس شرایط القای حاملگی یا زایمان توسط جراحی را توصیه کند.

عوارض این مسئله حتی میتواند نوزاد را بعد از تولد تحت تاثیر قرار دهد. قبل از زایمان، پانکراس نوزاد به تولید مقادیر فراوان روزانه انسولین عادت کرده است تا بتواند قرار گرفتن بدن جنین درمعرض قند فراوان را کنترل کند. بعد از زایمان، مدتی طول میکشد تا پانکراس نوزاد به شرایط جدید عادت کند.

اگر نوزاد به تولید مقادیر فراوان انسولین در طول ساعات اولیه بعد از تولد ادامه دهد، قند خون پایین ممکن است  موقتا برایش اتفاق بیفتد.اگر شما دیابت حاملگی دارید، قند خون نوزاد شما باید بعد از تولد اندازه گرفته شود.اگر لازم باشد، گلوکز تزریقی به نوزاد داده میشود.سایر ناهماهنگی های شیمیایی ممکن است موقتا رخ دهد؛ بنابراین کلسیم و سلول های خونی نوزاد باید اندازه گیری شود و تحت کنترل باشد.

چه زمانی از یک متخصص کمک بخواهیم؟

 همه زنان باردار باید از مراقبت های قبل از زایمان برخوردار باشند و ویزیت های منظم با یک پزشک یا مامای با تجربه داشته باشند. بیشتر زنان باید تست تحمل خوراکی را طی هفته ۲۴ تا ۲۸ حاملگی انجام دهند و زنانی که ریسک بالای دیابت دارند، باید زودتر آزمایش شوند.

سرنوشت دیابت حاملگی:

در اکثر مواقع دیابت حاملگی یک حالت موقت است.در بیشتر از ¾ زنانی که مبتلا به دیابت حاملگی اند، قند خون با خاتمه حاملگی به اندازه نرمال برمیگردد؛ هرچند پانکراس نشان داده است که رزرو کافی ندارد. زنانی که دیابت حاملگی دارند، ریسک بالاتری برای ابتلای به دیابت تیپ ۲ در آینده دارند و باید مرتبا بعد از ختم حاملگی قند خون خود را چک کنند.

استاد ناظر:

دکتر زهرا رهنمون

مجله علمی-ترویجی سرای سلامت©۲۰۱۷