ترتیب تولد و فشار خون: آیا فرزند اول بودن فشار خون را بالا می‌برد؟

مطالعه‌ای جدید با بررسی داده‌های بیش از یک میلیون نفر از ۱۳ کشور نشان داده است که ترتیب تولد، اعم از نخست‌زادگی، میانه‌زادگی یا آخرزادگی، تأثیر معناداری بر فشار خون ندارد. تفاوت میانگین فشار خون بین فرزندان اول و سایرین کمتر از یک میلی‌متر جیوه بوده و از نظر آماری بی‌اهمیت است. به‌ جای نگرانی درباره جایگاه تولد، بهتر است تمرکز بر عوامل قابل‌ کنترل مانند: تغذیه سالم، فعالیت بدنی، مدیریت استرس، ترک سیگار و پایش منظم سلامت باشد. زیرا آنچه بیشترین تأثیر را بر فشار خون دارد، سبک زندگی افراد است، نه ترتیب تولدشان.

فشار خون بالا؛ قاتل خاموش

فشار خون بالا یکی از چالش‌های مهم بهداشت عمومی در سراسر جهان است. این عارضه که اغلب بدون علامت است، می‌تواند به حملات قلبی، سکته مغزی، نارسایی کلیه و مرگ زودرس منجر شود. شیوع آن در حال افزایش است — حتی در میان کودکان و نوجوانان — و این روند زنگ خطری برای نظام‌های سلامت در بسیاری از کشورهاست.

عوامل مختلفی بر فشار خون اثر می‌گذارند، از جمله رژیم غذایی، میزان فعالیت بدنی، مصرف دخانیات، و سطح استرس. اما پژوهشگران همچنان در حال بررسی نقش عوامل غیر قابل‌ تغییر، مانند ژنتیک یا حتی ترتیب تولد، در این زمینه هستند.

آیا ترتیب تولد با فشار خون ارتباط دارد؟

برخی مطالعات پیشین مطرح کرده‌اند که فرزندان نخست ممکن است بیش‌تر در معرض خطر ابتلا به برخی مشکلات سلامت از جمله چاقی، مقاومت به انسولین و دیابت نوع ۱ باشند. یکی از فرضیه‌ها این است که نخست‌زاده‌ها ممکن است در رحم با سطح استرس بالاتری مواجه شوند یا وزن تولد پایین‌تری داشته باشند که این موارد می‌تواند بر رشد متابولیکی و قلبی‌ عروقی آن‌ها تأثیر بگذارد. در مقابل، فرزندان بعدی ممکن است از مزایای تجربه بیشتر والدین یا شرایط بهتر بارداری‌های بعدی بهره‌مند شوند. با این حال، شواهد موجود درباره تأثیر ترتیب تولد بر فشار خون متناقض بوده است؛ برخی مطالعات ارتباطی یافته‌اند و برخی دیگر نه. به همین دلیل، پژوهشی جدید با هدف روشن‌سازی این موضوع انجام شده است.

پژوهشگران برای بررسی دقیق‌تر این موضوع، به‌ جای اجرای یک مطالعه‌ی محدود، داده‌های ۱۳ مطالعه‌ از نقاط مختلف جهان، از جمله اروپا، آسیا و آمریکا را تجزیه و تحلیل کردند. در مجموع، اطلاعات مربوط به بیش از یک میلیون نفر بررسی شد، شامل حدود نیم‌ میلیون نفر از نخست‌زاده‌ها و بیش از ۶۰۰ هزار نفر از فرزندان بعدی. سپس با بهره‌گیری از روش‌های آماری پیشرفته، داده‌ها ترکیب شده و تحلیل شد تا مشخص شود آیا الگوی مشخصی میان ترتیب تولد و فشار خون وجود دارد یا نه. پژوهشگران همچنین برای جلوگیری از خطای آماری، نتایج را چندباره بررسی و اعتبارسنجی کردند.

یافته های پژوهش درباره ترتیب تولد و فشار خون

یافته‌های کلیدی پژوهش به وضوح نشان داد:

• تفاوت میانگین فشار خون سیستولیک بین نخست‌زاده‌ها و سایرین تنها ۰٫۲۸ میلی‌متر جیوه بود.
• اختلاف فشار خون دیاستولیک هم فقط ۰٫۳۳ میلی‌متر جیوه بود.
• هیچ‌یک از این تفاوت‌ها از نظر آماری معنادار نبودند.

در واقع، اینکه فرزند اول باشید یا آخر، تفاوت چشمگیری در فشار خون شما ایجاد نمی‌کند. این نتایج در میان گروه‌های سنی مختلف و مناطق جغرافیایی گوناگون نیز ثابت ماند.

این نتیجه برای نظام‌های سلامت خبر خوبی است. چرا که تأکید را از عواملی که قابل کنترل نیستند، مانند ترتیب تولد، بر عوامل قابل‌ تغییر و مؤثرتر متمرکز می‌سازد، از جمله:

• رژیم غذایی سالم
• فعالیت بدنی کافی
• ترک دخانیات
• مدیریت استرس
• حفظ وزن مناسب

وقتی ترتیب تولد را از فهرست عوامل احتمالی خطر حذف کنیم، پزشکان می‌توانند منابع و انرژی خود را صرف اقدامات پیشگیرانه مبتنی بر شواهد کنند.

آیا باید نظریه‌های مربوط به ترتیب تولد را کنار گذاشت؟

اگرچه این مطالعه ارتباطی میان ترتیب تولد و فشار خون نیافت، اما پژوهشگران تأکید می‌کنند که این به معنای بی‌اثر بودن ترتیب تولد در سایر جنبه‌های سلامت نیست. برخی تحقیقات دیگر همچنان به وجود ارتباط میان نخست‌زادگی و خطر بالاتر چاقی دوران کودکی، مقاومت به انسولین یا تفاوت‌های متابولیکی اشاره دارند.

ترتیب تولد شما امری خارج از کنترل‌تان است؛ اما فشار خونتان چنین نیست. آنچه بیشترین اهمیت را دارد، شیوه زندگی شماست: آنچه می‌خورید، میزان فعالیتتان، نحوه مقابله با استرس، و اینکه آیا به‌ طور منظم تحت بررسی‌های پزشکی قرار می‌گیرید یا نه.

در مجموع، این بررسی جامع نشان داد که نخست‌زادگی، میانه‌زادگی یا آخرزادگی تأثیر قابل‌توجهی بر فشار خون ندارد و بیماران و پزشکان می‌توانند تمرکز خود را بر عوامل واقعی و قابل‌ تغییر بگذارند. این عمل مسیر مدیریت خطرهای قلبی‌ عروقی را ساده‌تر می‌کند.

پس فارغ از اینکه چندمین فرزند خانواده هستید، توصیه همچنان یکسان است: سالم غذا بخورید، فعال بمانید، استرس را کنترل کنید، و نگران ترتیب تولدتان نباشید.

مجله علمی-ترویجی سرای سلامت©۲۰۱۷

https://www.facetsjournal.com/doi/full/10.1139/facets-2024-0141